(Ảnh minh hoạ)Việc phấn đấu hoàn thành cơ bản trước năm 2030 các tuyến metro nhằm tạo đột phá về hạ tầng giao thông đô thị.
Metro Bến Thành - Cần Giờ là dự án mở đầu cho giai đoạn tăng tốc, dự kiến khởi công ngày 19/12/2025. Tuyến dài gần 53km, tiêu chuẩn đường đôi, khổ ray 1.435mm, tốc độ thiết kế tối đa 350km/h.
Dự án do Công ty Cổ phần Đầu tư và Phát triển đường sắt tốc độ cao VinSpeed đề xuất, tổng vốn hơn 86.650 tỉ đồng. Metro dự kiến thi công đến quý 3/2027, chạy thử từ quý 4/2027 và khai thác thương mại vào quý 1/2028. Tuyến sử dụng đoàn tàu 8 toa, sức chứa 600 khách; tần suất 3 đôi tàu/giờ, đáp ứng gần 44.000 lượt khách mỗi ngày, tương đương hơn 15,9 triệu lượt mỗi năm.
Metro số 2 (Bến Thành - Tham Lương) dự kiến được phê duyệt điều chỉnh trước ngày 15/12/2025 và khởi công toàn tuyến vào 15/01/2026, đưa vào khai thác từ tháng 12/2030. Chiều dài dự án sau điều chỉnh là 11,27km, trong đó 9,26km đi ngầm, còn lại là đoạn trên cao và đường dẫn depot. Tuyến có 10 ga ngầm (kể cả ga Bến Thành), một ga trên cao và một depot.
Tổng mức đầu tư dự kiến tăng lên 52.047 tỉ đồng do bổ sung quy mô, cập nhật công nghệ và trượt giá. Đoạn Metro số 2 (Bến Thành - Thủ Thiêm) cũng sẽ được làm ngầm khoảng 6km dọc các đại lộ Hàm Nghi và Mai Chí Thọ.
Bên cạnh đó, tuyến Thủ Thiêm - Long Thành được điều chỉnh thành đường sắt đô thị, dài khoảng 42km, đường đôi, khổ ray 1.435mm, tốc độ thiết kế 120km/h. Tuyến gồm 20 ga (16 ga trên cao, 4 ga ngầm), tổng vốn khoảng 3,21 tỉ USD.
Khi hoàn thành, hành khách từ sân bay Tân Sơn Nhất có thể đi Metro số 2 đến Bến Thành - Thủ Thiêm rồi tiếp tục theo tuyến Thủ Thiêm - Long Thành để tới sân bay Long Thành.
Metro số 6 (Tân Sơn Nhất - Phú Hữu) cũng được xem là tuyến chiến lược mới, dài 53,8km, tổng vốn hơn 8 tỉ USD. Tuyến kết nối trực tiếp cả ba nhà ga T1, T2 và T3 của sân bay Tân Sơn Nhất, đồng thời liên thông với Metro số 2 tại ga Bà Quẹo và tuyến Thủ Thiêm - Long Thành tại ga Phú Hữu. Đây sẽ là hành lang vận tải quan trọng giữa hai sân bay lớn, giảm áp lực cho khu vực trung tâm TPHCM.
Hai tuyến metro kết nối tỉnh Bình Dương trước đây cũng chuẩn bị đầu tư. Metro số 1 (TP mới Bình Dương - Suối Tiên) dài 29,01km, toàn bộ đi trên cao, sử dụng chung depot Long Bình với Metro Bến Thành - Suối Tiên. Tổng vốn đầu tư dự án 46.725 tỉ đồng. Metro số 2 (Thủ Dầu Một - TP.HCM) dài 21,87km, đi trên cao, tổng vốn khoảng 53.000 tỉ đồng.
Dù vậy, thách thức lớn nhất vẫn là vốn và giải phóng mặt bằng. Tại cuộc họp với MAUR mới đây Giám đốc Sở Xây dựng TP.HCM Trần Quang Lâm cho biết, tổng mức đầu tư sơ bộ 6 tuyến metro lên tới gần 19,67 tỷ USD, trong đó ngân sách Trung ương và Thành phố mới đáp ứng khoảng 66%. TP.HCM cần sớm hoàn thiện đề án huy động vốn bằng mô hình TOD, PPP và BT để đảm bảo nguồn lực triển khai.
Bài học từ metro số 1 và số 2 cho thấy công tác giải phóng mặt bằng quyết định trực tiếp tiến độ dự án. Metro số 1 từng bị nhà thầu khiếu kiện quốc tế vì chậm bàn giao mặt bằng, còn metro số 2 mất 5 năm để hoàn thành mặt bằng cho hơn 11 km tuyến.
Theo Viện trưởng Viện Kinh tế và quản lý TP.HCM, khâu giải phóng mặt bằng phải được chuẩn bị trước 1–2 năm và chỉ nên triển khai thi công khi đã hoàn tất 90–100% mặt bằng.
Đồng thời, bồi thường linh hoạt, sát giá thị trường để hạn chế khiếu nại; rút gọn quy trình, quy định rõ thời hạn từng bước và công khai tiến độ từng hộ dân, nhằm tăng minh bạch.
Ngoài ra, thành phố cần sớm xây dựng đề án huy động thêm nguồn lực, bao gồm khai thác quỹ đất theo mô hình TOD (phát triển đô thị gắn với giao thông công cộng), hợp tác công - tư (PPP), đặc biệt là phương thức BT (xây dựng - chuyển giao).
